25 اسفندماه جاری به همت کانون صنفی استادان دانشگاه شهید چمران اهواز، گروهی از استادان این دانشگاه بازدیدی از تالاب هورالعظیم داشتند...
عصرجهان/ دکتر بابک مختاری-دانشیار شیمی دانشگاه شهید چمران اهواز
25 اسفندماه جاری به همت کانون صنفی استادان دانشگاه شهید چمران اهواز، گروهی از استادان این دانشگاه بازدیدی از تالاب هورالعظیم داشتند. آنچه در ادامه می آید حاصل مشاهدات و تحلیل اینجانب از بررسی میدانی وضعیت هورالعظیم است تمام تلاشم در تدوین این گزارش کوتاه این بوده که آنچه را دیده ام تحلیل کنم و به تقبیح و تشویق این و آن نپردازم.
1. بر مبنای آنچه ما دیدیم هورالعظیم زنده بود و آب داشت اما زندگی چندانی در آن جریان نداشت در تمام مدت بازدید حدود 6 ساعته ما، تعداد افراد محلی که در هور و مناطق نزدیک آن دیدیم کمتر از انگشتان دو دست بود؛ نه قایقی مشاهده شد و نه ماهگیری رویت گردید. البته به گفته راهنمای گروه با توجه به اینکه این منطقه، منطقه حفاظت شده بود؛ این مساله طبیعی است. اما من این مساله را خیلی طبیعی ندانسته و نشانه ای از جاری نبودن زندگی طبیعی در هور می دانم.
عکس زیر تنها افراد محلی بودند که ما در این بازدید دیدیم. یکی از این افراد می گفت روزانه بین سه تا چهار کیلو ماهیگیری می کند در حالی که پیش از دوران اکتشاف نفت در این منطقه، صیدشان بین 30 تا 40 کیلو بوده است.
2. من اولین بار بود که هور را از نزدیک می دیدم اما بر اساس آنچه از قبل می دانستم و تصاویر ماهواره ای که پیش تر دیده بودم برای ام ثابت شد مساحت آب گیری شده هور در یک سال اخیر افزایش چشمگیری داشته است. لذا با احترام به همه منتقدان و با در نظر گرفتن وضعیت بحرانی آب کشور، من به متولیان امر در خصوص آبگیری هور نمره قبولی می دهم. اما ذکر این نکته ضروری است که هور هیچگاه کاملا خشک نبوده است و اینکه گفته می شود هور 71 درصد آبگیری شده نباید ما را به این اشتباه بیاندازد که یک بیابان لم یزرع را به یکباره به تالابی بزرگ بدل نموده اند.
3. حضور پرندگان در قسمت هایی که قبلا آب داشت، محسوس بود؛ اما در قسمت هایی که اخیرا آبگیری شده، نه تنها پرنده چندانی مشاهده نمی شد؛ بلکه سایر علایم حیات مانند گیاهان نیز دیده نمی شدند.
4. در قسمت های قدیمی و در نزدیکی اسکله قایقرانی سردار شهید هاشمی سکونتگاه مردم محلی و دامهایشان مشاهد شد. حدود 40 راس گاومیش و چند کپر در این منطقه وجود داشت.
5. آبگیری بیشتر در مناطقی انجام شده که عملیات حفاری نفت و ساخت تاسیسات مربوطه پایان یافته بود و در محل هایی که دکل های حفاری در حال کار بودند به جز در یک مورد، آبی وجود نداشت.
6. جاده های دسترسی اصلی ترین عامل قطع ارتباط بین مخازن و خشک شدن تالاب هستند. با ایجاد پل در فواصل مختلف می شد از خشک شدن تالاب جلوگیری کرد. به گفته راهنمای این بازدید هزینه احداث هر پل حدود 350 میلیون تومان می باشد که بنده این رقم را با توجه به زیرسازی انجام شده و مصالح بکار رفته؛ چندان منطقی نمی دانم. به گفته راهنمای گروه در سالهای اخیر 44 پل برای ایجاد ارتباط بین مخازن ایجاد شده است.
عکس زیر منطقه ای در نزدیک کمپ اصلی شرکت چینی توسعه دهنده میدان آزادگان شمالی می باشد. همانگونه که در تصویر مشخص است جاده دسترسی، مخزنی از هور را به دو قسمت خشک و آب دار تقسیم کرده است. ضمنا این قسمت آبدار هم گویا اخیرا آبگیری شده است.
7. در محل هایی که اخیرا آبگیری شده عملیات راهسازی جریان داشت. این عملیات در صورت عدم احداث پل بین مخازن دو طرف جاده موجب خشک شدن یک قسمت از مخازن خواهد شد. عکس زیر مسیر دسترسی به چاه های نفت شماره یک سه یازده و چهار می باشد که هم اکنون در دست احداث است و تا چشم کار می کند از ایجاد پل خبری نیست.
8. در یکی از مناطق تجهیزات زیادی بواسطه آبگیری در آب قرار گرفته و به حال خود رها شده بودند. به نظر می رسد شرکت مالک این تجهیزات منتظر خشک شدن مجدد است تا از کمپ و تجهیزات خود استفاده کند. این مساله این ظن را تقویت می کند که این آبگیری موقتی است و شاید با فروکش کردن اعتراضات مردمی،سمن ها و پیگیری های استانداری، مجددا این قسمت در اثر عوامل طبیعی یا انسانی به صورت خودجوش خشک شود.
9. هر چند با بررسی ظاهر و بوی آب نمی توان در مورد کیفیت آن اظهار نظر دقیق کرد اما کیفیت سرریز مخزن شماره سه به مخزن شماره چهار؛ همانگونه که در عکس نشان داده شده خیلی خوب به نظر نمی رسد و بیشتر به پساب های نیشکر می ماند تا آب شیرین.
لازم به ذکر است در منتهی الیه سمت چپ این قسمت از مخزن شماره چهار، تعداد زیادی بچه ماهی رویت گردید که نشان می دهد این ماهی ها در این آب توانایی تداوم حیات را دارند.
در پایان باید اضافه کنم که به واسطه هم افزایی نقادانه و چالشی فعالان محیط زیستی استان و دولت، در حال حاضر هورالعظیم زنده است. تدوام دیده بانی و مطالبه گری تشکل های مردم نهاد به همراه مسئولیت پذیری و کلان نگری بخش های دولتی می تواند ضمن احیاء باقی مانده هور، حیات و شور زندگی را به گهواره اولین تمدن های بشری بازگرداند. در این راه، تامین حق آبه تالاب های استان، اولین و حداقلی ترین اقدامی است که می بایست انجام شود.
عکس از: نگار نخلی/شوشان