عصرجهان؛ دکتر سید مهدی اسعدی خوب-پلورالیسم به معنای کثرت گرایی و به رسمیت شناختن و پذیرفتن فهم های متنوع و متفاوت از دین است. در واقع یعنی پذیرش چند نوع فهم و برداشت از یک حقیقت واحد.

یکی از موضوعاتی که در اندیشه پهناور دکتر شریعتی کمتر به آن پرداخته شده و سخن رفته است، بحث فهم دینی مسلمانان از اسلام می باشد و شاید به خاطر حساسیت موضوع بین اهل تسنن و شیعه، این موضوع آنچنان که باید واکاوی نشده است. اما میوه تلخ این نگاه انحصارگرایی حقیقت و اینکه هر فرقه ای گمان می کند که حقیقت را در چنگ و انبان خویش دارد و سایرین بر جاده انحراف از حق گام بر میدارند، جنگها و نزاع های فراوانی در تاریخ اسلام به وجود آورده است.

دکتر شریعتی در سخنرانی های حسینه ارشاد که در باره حضرت علی(ع) ایراد کردند یک نظریه منحصربفردی دارد که می تواند در شرایط امروز جامعه مسلمانان راهگشا باشد.

 در طول تاریخ شاهد جدل های کلامی و اعتقادی و بنیادی میان 72 فرقه مسلمانان بوده و آتش تعصب مذهبی فوران شده و اینکه هر قومی و فرقه ای، حقیقت را از آن خود دانسته و دیگران را منحرف و شاخه ای می دانند که از تنها جاده صراط مستقیم منحرف شده و حظی و بهره ای از حقیقت نبرده و تیغ تکفیر از آستین فهم مذهبی خویش بر دیگران بیرون کشیده و مُهر انحراف از اسلام ناب را بر پیشانی دگری می نهد. بنابراین دیدگاه دکتر شریعتی می تواند راهگشا و موجب گردد که مسلمانان و حتی خود شیعیان با فهم های متفاوت و گاه متضاد با تسامح و مدارا یک همزیستی دینی و اخلاقی با کلمه وحدت داشته باشند..

دکتر شریعتی نظریه خویش را بر این روایت بنا می نهد: پیامبر مکرم اسلام فرمودند که "اگر ابوذر بفهمد که سلمان چه درکی از دین و خدا در دل دارد، او را تکفیر و حتی ممکن است، به قتل برساند"

دو تا از بهترین صحابی پیامبر که در ایمان و خلوص و بصیرت آنان و مقام و دوستی این دو صحابی نزد پیامبر و مولا علی، هیچکس شکی ندارد، دو فهم کاملا متفاوت و حتی متضاد از دین دارند که از کفر تا ایمان باهم فاصله دارند، اما در عین واحد، هر دو فهم هم حقیقت و درست می باشند.

اسلام ابوذر و سلمان از کفر تا ایمان فاصله دارد، ولی هر دو در اوج هستند. پس دین یک حقیقت واحد و ثابت می باشد، اما فهم ما از دین، متفاوت و متکثر. سخنی که دکتر سروش به زبانی دیگر در کتاب جنجال برانگیز قبض و بسط تئوریک شریعت بر آن انگشت تأکید نهاده و معتقد بود که دین یک حقیقت واحد، کامل، قدسی و ثابت است، اما فهم و معرفت آدمیان از دین ناقص و متغیر می باشد. به عبارت دیگر فهم ما از دین بالضروره متنوع و متکثر است و قابل تحویل و تجمیع به فهم واحد نیست.

دکتر سروش در کتاب صراط های مستقیم پروژه پلورالیسم دینی خویش را با اتکاء به آرای مولانا و جان هیک فیلسوف مسیحی دنبال کرده است.

 البته تفاوت پروژه پلورالیسم دینی دکتر شریعتی با دکتر سروش در محدوده بررسی و وسعت دینی آن می باشد، چرا که طرح پلورالیسم دینی دکتر شریعتی، از نوع درون دینی و محدود به اسلام و مسلمانان می باشد، ولی نظریه دکتر سروش بسیط و کل ادیان الهی و ابراهیمی را در بر می گیرد و از منظر کلامی و واقعیت تاریخی ادیان بر آن نگریسته است.

دکتر شریعتی وارد نزاع های کلامی و خشک این موضوع نشده، بلکه بعنوان یک روشنفکر مسئول و مصلح اجتماعی که دغدغه وحدت و کاهش کینه و کدورت و شکاف بین جوامع اسلامی را دارد به این موضوع پرداخته و آن را یک ضرورت اجتماعی برای مسلمانان بر می شمرد.ایشان یکسان فکر کردن و فهمیدن را نه ممکن و نه به صلاح جامعه مسلمانان میداند، بلکه پویایی اندیشه و تمدن اسلامی را مدیون تصادم و تضاد و اختلاف فکر در عالم اسلام می داند.

دکتر شریعتی باور دارد که قالبی و یکسان اندیشیدن موجب مرگ تفکر و اندیشه و سکون است و معتقد است که حرکت و تمدن و شکوفایی علمی و فکری در نتیجه تصادم و برخورد آرا و افکار متفاوت و متضاد پیش می آید.

دکتر شریعتی از منظر اخلاقی و علمی هم به مساله می نگرد و باورمند است که تک تک افراد حق فکر کردن و فهمیدن دارند. انقلاب صنعتی و رنسانس غربی و پروتسانتیسم مسیحی را نتیجه متفاوت فکر کردن و حق داشتن همه افراد در فهم دین و مسائل انسانی و تجربی دانسته و اینکه در یک جامعه فقط پاپ حق اندیشیدن و حرف زدن داشته باشد و همان هم حق شمره شود، نتیجه ای جز جمود و سکون و تحجر ندارد.

دکتر شریعتی از این مسیر، گذری به اختلاف شیعه و سنی و متد مولا علی در مواجه با این وضعیت می زند و حضرت علی را الگوی مناسبی و بهترین مدل و نمونه برای اینکه ما در عین حال که متفاوت فکر می کنیم و درک و فهم متفاوتی از دین داریم ولی می توانیم وحدت در عمل و اجتماع داشته باشیم و اختلاف فکر و متفاوت اندیشدن را نه فقط امری طبیعی، بلکه ضروری و حیاتی برای مسلمانان می شمرد.

مغز نظریه دکتر شریعتی این است که راه وروش حضرت علی(ع) به ما می آموزد که می توان در فکر و اندیشه و فهم از دین، متفاوت بیندیشیم، ولی در جامعه و عمل، وحدت داشته باشیم.

 25 سال سکوت حضرت علی(ع) در راه وحدت جامعه اسلامی را بهترین نمونه تاریخی گواه بر نظریه خویش می آورد و معتقد است که تک تک افراد می توانند بیندیشند و تحقق کنند و فهم متفاوت از دیگران داشته باشند و هیچکس نمی تواند دیگری را به متهم به انحراف از حقیقت کند.

در نتیجه دکتر شریعتی این درگیریها و جدل های کلامی و اینکه هر کدام دیگری را منحرف و تکفیر کند را نه به صلاح جامعه مسلمانان می دانند و نه حتی علمی و منطقی و از نظر تاریخی و جامعه شناسی، انتظار بیهوده و ناممکنی است که همه یکسان بیندیشند و ما انتظار داشته باشیم دیگران مثل ما بیندیشند و تفکر کنند و بفهمند.

فهم واحد و یکسان از دین، نه تنها ممکن نیست، بلکه مصلحت هم نیست اما وحدت در اجتماع و عمل، نه تنها ممکن بلکه ضرروی می باشد.

والسلام.

مطلبی که خوانید از سری یادداشت های مخاطبین است و انتشار آن الزاما به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست. می توانید با ارسال یادداشت خود، این مطلب را تأیید یا نقد کنید