قسمت سوم گزارش اختصاصی عصرجهان:بررسی فرهنگ و تمدن بهمئی- تنگ ماغر -نویسنده- هدایت اله لطفی

لینک قسمت های اول و دوم در انتهای مقاله درج گردید

در فاصله 7 کیلومتری ناحیه شمال غربی شهر لیکک و غرب تنگه های سولک و ماغر ، کوه با صلابت ، با شوکت و با ابهتی تحسین برانگیز ، معروف به قلعه نادر سر بر افراشته است که دارای اهمیت استراتژیکی ، سیاسی ، نظامی و تاریخی بوده و ، نمادی از تجلی تمدن و شکوه و استقامت و  سابقه تاریخی بخشی از سرزمین کهن ایران در محدوده جغرافیایی شهرستان بهمئی می باشد .

این قلعه که در ادوار گذشته به کلات النظیر موسوم بوده است بنا به نوشته امام شوشتری در کتاب تاریخ و جغرافیای خوزستان بنام قلعه ناظر معروف بوده است . امام شوشتری می نویسد : " نزدیک به تنگ سروک در بالای کوه قله ای است که اساس آن طبیعی و خدا آفرین است و آثار بناها و عمارات قدیمه چند در آن می باشد و مردم محل آن را قلعه نادر گویند و نسبت آن به نادرشاه افشار یا نادر دیگری بی دلیل است و دور نیست که این همان قلعه ناظر باشد که طبری در صفحه 109 جلد 10 و صفحه 43 جلد 12 کتاب خود آن را نام برده است و می گوید ابو حمزه اسکاف ارجانی که از ملاحده اسماعیلیه بود ، آنجا و قلعه طنبور و قلعه خلاد خد را  در سال 494 (ه ق) بدست آورد . "  و احمد اقتداری در کتاب خوزستان ، کهکیلویه و ممسنی می نویسد : "از قلاع اسماعیلی در کوهستان کوه کیلویه اخباری بر صفحات تاریخ باقی مانده است ، مانند قلعه نادر نزدیک لیکک و کت بهمئی کهکیلویه و قلعه طیفور (طیغور یا طنبور) و دز کلات و دز گلاب . "

 به احتمال زیاد  با توجه به تلفظ حرف " ذ " به جای " د " در برخی از کلمات در لهجه محلی بهمئی به مرور تلفظ کلمه ناظر به نادرتغییر یافته است . وجه تسمیه انتخاب نام قلعه ناظر بعلت اهمیت نظامی و استراتژیک این قلعه در اشراف آن بر مناطق رامهرمز ، بهبهان ، تشان ، جایزان ، منطقه زیر کوه بهمئی (شامل : کت ، لیکک، کارند و ابوالفارس) و کوه حاتم و تنگه های مهم ماغر و سولک و جاده مواصلاتی وترانزیتی که بنادر جنوب را از طریق ارجان ، تشان ، تنگ سولک و ... به اصفهان و مناطق مرکزی کشور متصل می کرده است .

این قلعه به شکل یک هرم بوده که قاعده آن به قطر تقریبی 4 کیلومتر و رأس (نوک قلعه) به قطر حدود 30 متر می باشد . از قاعده تا قله کوه 8 چین یا طبقه می باشد که با توجه به اهمیت و اولویت ، استفاده امنیتی و نیازهای زیستی طبقات را مورد استفاده قرار می دادند . چون راه دسترسی برای رسیدن به طبقات انتهایی کوه وجود ندارد و با صعوبت و استفاده از ابزاری مثل طناب و یا راه پله سیار و یا اصول سنگ نوردی باستی به رأس قله رسید طبقات بالایی از اهمییت استراتژیکی خاصی بر خوردار می باشند.

در طبقات گوناگون قلعه آثار مختلفی از سازه های ساخته شده از مصالحی چون سنگ و گچ و ساروج و ... در قالب اتاقهای محل زیست (عمومی و شخصی) ، دیده بانی و پاسداری ، آب انبار و حوضهای ذخیره آب ، انبارهای مواد غذایی ، محل نیایش ، زندان ، طویله (محل نگهداری دام) ، قبرستان ، وارها (ورد) محلهای سکونت بهاره و زمستانی موقت و ... مشهود می باشد که قطعا به نسبت اهمیت و رتبه و مقام ساکنین مورد استفاده قرار می گرفتند  .

در مورد زمان و افراد استفاده کننده از این قلعه در تاریخ طبری آمده است که : ابوحمزه اسکافی ارجانی از داعیان بنام که از ملاحده فرقه اسماعیلیه ( فرقه ای ازشیعیان هفت امامی  به رهبری حسن صباح ، که معتقد به پیشوایی یا امامت اسمعیل فرزند امام جعفرصادق(ع) و یا نوه اش محمد ابن اسمعیل بودند.) بود آنجا (قلعه نادر) و قلعه طنبور و وقلعه خلاد خدرا را در قرن پنجم بدست آورده و محل دعوت و فرمانروایی خود قرارداده است . در دوران معاصر یکی از کلانتران بهمئی بنام حسین خان در سال 1303 (ه ق) بعد از شکست از نیروهای دولتی احمد شاه قاجار در زمان نخست وزیری رضاخان میرپنج (رضا شاه پهلوی بعدی) در این قلعه مستقر گردید . در منابع تاریخی در مورد استفاده از این قلعه قبل از اسمعیلیان اشاره ای نگردیده و یا اینکه برای من با بضاعت علمی ناچیز قابل دسترسی و استخراج نبوده است .ولی بنظر می رسد با توجه به اهمیت و قدمت تاریخی منطقه ارجان و جلگه تشان و راه سنگ فرش موسوم به راه شاهی درتنگ  سولک به اصفهان و آثار کوره های ذوب آهن و آهنگری تنگ کپ متعلق به دوره هخامنشیان و سنگ برجسته های دوره الیمایی ، اشکانی (حدود قرن اول میلادی) و جنگهای آنتیوخوس چهارم پادشاه سلوکی با شاهزاده الیمایی و اردشیر بابکان اولین پادشاه و سر سلسله ساسانی  با آخرین پادشاه اشکانی و شاهزاده الیمایی در این منطقه (تنگ سوک ، کت ، تا روستای کارند ) و بنا به اقوال پژوهشگرانی همچون " گپن " واندنبرگ " شیپمن : و ... وجود معابدی مثل : آناهیتا (میلیتای ایزدبانو) ، الهه آتمیس – نایانا ، آذر ، بعل  که توسط آنتیوخوس چهارم سلوکی و مهرداد اول اشکانی غارت شده اند و یا شهر باستانی خدا چهاران در هفت کیلومتری سولک و موارد دیگر ، این قلعه در ادوار محتلف تاریخ مورد استفاده حاکمان و پادشاهان وقت قرار می گرفته است .

در جنوب قلعه نادر کوه سربریده  و در اطراف آن تپه ماهورهای زیبا و دره های عمیق واقع شده اند  .   چشمه آب شیرین  "او گازرون " در دامنه قلعه قرار دارد و در دامنه شرقی آن رود خانه گدارتختی جاری می باشد . این قلعه دارای چشم انداز بسیار زیبا و مناظر طبیعی و آثارتاریخی با اهمیتی است که برای علاقمندان به کوه نوردی و آثار تاریخی و طبیعت بکر و آب و هوای روح نواز و تمیز آن قطعا انتخاب بسیار مناسب و مفیدی است .

برخی ضریب امنیتی آن را شبیه کاخ هگمتانه متعلق به پادشاهان ماد می دانند که دارای 7 طبقه تو در تو بوده است . در مورد زمان ساخت اماکن و سازه ها و همچنین زمان تخریب آنها احتیاج به مطالعه علمی و تاریخی توسط افراد ذیصلاح دارد که انتظار میرود توسط مسئولین گردشگری و جهانگردی توجه جدی و ویژه ای ار این خصوص صورت گیرد.

قسمت اول فرهنگ و تمدن بهمئی/ نویسنده -هدایت اله لطفی:روایتگری تاریخ ایران زمین از نگاه نقش برجسته های تنگ سولک بهمئی

قسمت دوم فرهنگ و تمدن بهمئی/ نویسنده- هدایت اله لطفی :بررسی فرهنگ و تمدن بهمئی- تنگ ماغر